در این نشست تخصصی که از سلسله نشست‌های هفته کتاب و کتاب خوانی بود، حمیدرضا شاه‌آبادی نویسنده و پژوهش‌گر گفت: با نگاه ناامیدانه هیچ جشنواره ادبیات کودکی جریان‌ساز نبوده است اما، از نگاه امیدوارانه به نظر می‌رسد جرقه‌های شکلی آن دیده می‌شود.

نویسنده کتاب «هیچ‌کس جرئتش را ندارد» تصریح کرد: همین که امروز در جشنواره‌ای مثل «جایزه کتاب ماه و سال» کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ما به دنبال یک مروج در میان داوران هستیم، یعنی به یک نگاه نظری دیگری که جایگاه مخاطب را حائز اهمیت می‌داند، نزدیک شده‌ایم. البته این صرفاً یک اتفاق است و باید اتفاق‌های دیگری هم بیفتد تا ادبیات کودک ما به نهادی با تمام ویژگی‌های خود برسد.

این محقق ادبی سپس به نقش شبکه‌های اجتماعی در حوزه نهادسازی ادبیات کودک و نوجوان پرداخت و گفت: شبکه‌های اجتماعی ما هم در این زمینه موثر هستند اما، ما در مورد آن‌ها به درک واحدی نرسیده‌ایم. بنابراین گروهی هستند که معتقدند شبکه‌های اجتماعی باعث کاهش سطح مطالعه ما می‌شوند. در حالی که من این نظر را اصلاً قبول ندارم. این شاید تهدید، در واقع فرصتی است که باید از آن بهره ببریم. من به عنوان یک نویسنده، صفحه اینستاگرامی ساده‌ای دارم و احساس می‌کنم این صفحه به من، به عنوان یک نویسنده کمک زیادی کرده است و باعث شده بازخوردهای کار خود را ببینم. من را شناسانده است و... اگرچه که هفته‌ای یا ماهی یکی دو بار در آن پست می‌گذارم.

نویسنده کتاب «اعترافات غلامان» تصریح کرد: جشنواره‌های ما هم می‌توانند از فضاهای مجازی استفاده کنند و با گزارش لحظه به لحظه فعالیت‌های خود در فضای مجازی و خواستن نظر مخاطبان در زمینه انتخاب‌های‌شان آرام آرام به شکل‌گیری یک جریان کمک کنند. اگر یک جشنواره در طول سال بتواند از طریق شبکه‌های اجتماعی با مخاطبان خود ارتباط بگیرد هم تعداد مخاطبان بیشتر می‌شود و هم کارآیی جشنواره افزایش می‌یابد.

شاه‌آبادی با اشاره به تاریخچه جشنواره‌های ادبی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تاکید کرد: یکی از آخرین جشنواره‌ها، جایزه کتاب است که با حضور بیش از ۲۰ کارشناس در حوزه‌های شعر و داستان و نزدیک به ۲۰ داور در مرحله نیمه‌نهایی به رونق کتاب وکتاب‌خوانی می‌پردازند. این اتفاق و انتخاب خجسته است و حاصل آن، قابل اعتمادتر کردن جشنواره‌های ادبی خواهد بود.

نویسنده رمان «وقتی مژی گم شد» در پاسخ به این سوال که آیا جشنواره‌های ادبی ما توانستند شخصیتی را به بچه‌ها معرفی کنند و آن‌را به اندازه کافی پررنگ کنند، گفت: کار یک جشنواره ادبی معرفی بهترین آثار است که وجهی از این کار، معرفی آثاری با شخصیت‌پردازی‌های خوب است. برای این منظور ما هم نیازمند داوری‌های خوب هستیم و هم باید ارتباط خوبی را با مخاطب و آثار متعلق با آنان داشته باشیم. اما در ایران هنوز گروه جشنواره کتاب شکل نگرفته و ما پیوسته به دنباله داورانی برای جشنواره‌های شعر و داستان هستیم.

وی با طرح این سوال که آیا هر کسی که نویسنده و شاعر خوبی است می‌تواند داور خوبی هم باشد گفت: بسیاری از ما ممکن است به صورت غریزی کار کنیم و حاصل کار غریزی‌مان هم خوب باشد ولی معلوم نیست شناخت فنی خوبی در حوزه کارمان داشته باشیم. در جایزه کتاب کانون از مروجان کتاب برای داوری پایانی آثار استفاده شده است و این خوب است. ما باید تلاش کنیم که نگاه از سوی مخاطب را نیز برای انتخاب‌هایمان ملاک قرار دهیم. اینجاست که مروجان کتاب‌خوانی خیلی خوب می‌توانند کمک کار هیئت داوران باشند چون در لبه ارتباطی با مخاطبان‌اند. چنان که کتاب‌فروشان می‌توانند در این زمینه موثر باشند. این افراد هم می‌توانند بهترین نظرها را داشته باشند چون بیشتر کتاب‌ها را خوانده‌اند و نظر مخاطبان را نیز می‌دانند.

شاه‌آبادی تاکید کرد: چرخه تولید و توزیع را در این زمینه نباید فراموش کرد. ما نظر واحدی از ادبیات کودک خود نداریم و آدم‌های مختلفی در کشور، دردهای گوناگونی از ادبیات کودک و کارکرد و وظایف آن در ذهن‌شان دارند. یعنی هنوز ملاک‌های کتاب خوب هم برای ما طبقه‌بندی و مشخص نشده است و سلایق مشخص کننده آنند. شاید همه این‌ها باعث شده که من بگویم ما در حوزه نظریه کتاب کودک فوق‌العاده ضعیف هستیم. این ضعف البته به واسطه خواندن کتاب‌های نظریه مختلفی که در سال‌های گذشته منتشر شده، قابل رفع است ولی ما، ملت کتاب‌خوانی نیستیم. اگرچه دانشگاه ادبیات کودک شکل گرفته اما تاثیرگذاران حوزه ادبیات کودک فعلاً از این جریان بدورند. بخش نظری ما آن‌طور که باید قوی نیست و مبانی نظریات ادبیات کودک ما هنوز تعریف نشده است.

به گفته این پژوهش‌گر، ما نیازمند آن هستیم که مبانی نظری خود را تعریف کنیم و تا به مانیفیست لازم در این زمینه برسیم تا بتوانیم به واسطه نظریه‌های متعلق به خودمان وظایف ادبیات کودک را مشخص کنیم.

شاه‌آبادی گفت: اگر این اتفاق بیفتد ما به تصویر ذهنی مورد نیاز رسیده‌ایم و می‌توانیم توافق داشته باشیم که مبنای یک اندیشه زیربنایی واحد شکل گرفته است و با تغییر داوران اهداف و محتوای جشنواره‌ها تغییر نمی‌کند.

مصطفی رحماندوست شاعر و نویسنده ادبیات کودکان و دبیر جایزه کتاب ماه و سال کودک و نوجوان از دیگر میهمانان این نشست نیز با اشاره به جایزه کتاب کانون گفت: این جشنواره به صورت سالانه و با حضور جمع زیادی از نویسندگان و شاعران در قامت کارشناس و داور به صورت فصلی و سالانه برگزار می‌شود.

وی با اشاره به موضوع بازنویسی تاکید کرد: بازنویسی‌ها که تعدادشان در حوزه ادبیات کودک ما زیاد است بنابراین ما، در این رویداد، جایزه جداگانه‌ای به نام مرحوم آذریزدی داریم که جایزه آن قرار است هم‌زمان با فرارسیدن هجدهم تیر روز ادبیات کودک، مصادف با سالگرد درگذشت مرحوم مهدی آذریزدی اهدا شود.

به گفته رحماندوست جایزه کتاب ماه و سال کانون فرصتی است برای کسانی که آثارشان به هر دلیل در جامعه دیده نمی‌شود و یا فرصتی برای دیده شدن پیدا نمی‌کنند.

شاعر کتاب «اون چیه که، اون کیه که»، تصریح کرد: حتی برای کسانی که با کانون ارتباط نداشته‌اند این فرصت پیدا شده است تا آثارشان را محک بزنند. به هر ترتیب انتخاب دو نویسنده، دو شاعر و یک مروج ادبی ماحصل پایانی انتخاب این جشنواره خواهد بود. مروجان کتاب شاید نویسنده، شاعر و یا حتی نقاد نباشند اما باعث می‌شود که کتابی در بین بچه‌ها پررنگ شود و این حائز اهمیت است. چراکه سلیقه آدم‌هایی که به صورت کاربردی با بچه‌ها ارتباط داشته‌اند، در جمع داوران پایانی لحاظ شده است و این برای ما حائز اهمیت است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا ادبیات کودک ما توانسته است جریان‌ساز باشد، گفت: می‌خواهم کودکانه حرف بزنم. من اصلاً به فردا فکر نمی‌کنم. وظیفه من برای کتاب‌خوان کردن بچه‌ها و نوشتن خوب برای آنان است و رسیدن به روزگاری که نهاد کودکان شکل بگیرد، مسئله امروز من نیست. ادبیات کودک ما، به نهاد بدل نشده است که پاسخ‌گو باشد. از نظر فرهنگی هم آن‌قدر دست‌اندرکاران ما با هم مشکل دارند و از ضعف فکری برخوردارند که نمی‌شود به آن‌ها اتکا کرد. بنابراین به نظر من در این شرایط هر کجا با هر سلیقه‌ای هر جشنواره ادبی برگزار شود که بتواند به خانواده‌ها اعتماد کافی را برای خرید کتاب بدهد، عالی است.

رحماندوست همچنین در پاسخ به این سوال که آیا جایزه کتاب کودک و نوجوان کانون بنا ندارد تا خلاء آثار چاپ نشده موضوعی مورد نیاز جامعه را پر کند؟ تاکید کرد: شورای سیاست‌گذاری، این وظیفه را برای ما تعیین کرده است. ما برای کسی تعیین تکلیف یا درخواست نکنیم در مورد فلان موضوع بنویسد. مضاف بر این‌که من به عنوان یک نویسنده فکر می‌کنم این کار سختی است که ما سفارش دهیم. اما فرصت طلایی برای کسانی ایجاد شده است که می‌نویسند ولی فرصتی برای دیده شدن ندارند یا نمی‌خواهند از امکانات معمول برای دیده شدن استفاده کنند. وگرنه من هم معتقد هستم بسیاری از موضوع‌هایی که متنابه جامعه ماست مثل مرگ، طلاق و... هنوز جایی در ادبیات کودک و نوجوان ما ندارند. این‌ها واقعا مسئله هستند و نویسندگان ما باید به این موضوع‌ها فکر کنند ولی به هر حال شورای سیاست‌گذاری ما در این زمینه حضور دارد.

این نشست تخصصی هم‌زمان با بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران ساعت ۱۱ تا ۱۳ روز دوشنبه ۲۶ آبان ۱۳۹۹ در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به صورت مجازی برگزار شد.